कृषीतज्ञ, पद्मश्री बी. व्ही. निंबकर यांचे वृद्धापकाळाने निधन

Padma Shri b. V. Nimbkar passed away

     फलटण  (गंधवार्ता वृत्तसेवा) -  : निंबकर अग्रीकल्चरल रिसर्च डेव्हलपमेंट इन्स्टिट्यूटचे संस्थापक, प्रख्यात निंबकर बियाण्यांचे उत्पादक पद्मश्री बनविहारी विष्णू तथा बी. व्ही. निंबकर यांचे वयाच्या ९० व्या वर्षी वृद्धापकाळाने राहत्या घरी आज (बुधवार दि. २५) रोजी दुपारी १२.१५ वाजता निधन झाले. बुधवार दुपारी ४ वाजता फलटण-लोणंद रोडवरील निवासस्थानाच्या परिसरात त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार करण्यात आले.

निंबकर कापूस बियाणे आणि दख्खनी मेंढीचे संशोधन

     निंबकर कापूस बियाण्याच्या माध्यमातून त्यांनी फलटण, बारामती, अकलूज, पंढरपूर या प्रमुख कापूस उत्पादक तालुक्यासह संपूर्ण महाराष्ट्राला सुधारित कापूस बियाणे उपलब्ध करुन दिले. त्याच बरोबर अधिक लोकर व मांस उत्पादन देणाऱ्या मेंढरांच्या प्रजाती संशोधित करुन मेंढपाळांच्या जीवनात परिवर्तन घडविण्याच्या कामात त्यांनी मोठे यश प्राप्त केले आहे.

    स्व. विष्णू निंबकर आणि स्व. कमला निंबकर (पूर्वाश्रमीच्या ईलीझाबेथ लुंडी) यांच्या पोटी कृषितज्ञ बी. व्ही. निंबकर यांचा जन्म दि. १७ जुलै १९३१ रोजी झाला. न्यू टाऊन, पेन सिल्वानिया येथील क्वेकर संचलित जॉर्ज स्कूल येथे त्यांचे प्रा. शिक्षण झाले.(याच ठिकाणी त्यांच्या आईचे शिक्षण झाले होते) अरिझोना विद्यापीठातून पदव्युत्तर शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर ते भारतात परतले. दरम्यान दिनकरराव कर्वे व इरावती कर्वे यांच्या सुकन्या जाई यांच्याशी त्यांचा विवाह सन मध्ये       झाला.

निंबकर सिड्स नावाने बियाणे उत्पादन

    भारतात परतल्यानंतर सन १९५६  मध्ये त्यांनी महाराष्ट्रात फलटण या सातारा जिल्ह्यातील तालुक्याच्या ठिकाणी परंपरागत शेती करण्यास सुरुवात केली. त्याचबरोबर रॉकफेलर फौंडेशन यांच्या आर्थिक सहाय्यातून निंबकर सिड्स या नावाने बियाणे उत्पादन व प्रक्रिया व्यवसाय सुरु केला.

शेती विषयक संशोधन व विकासासाठी संस्थेची स्थापना

     सन १९६८ मध्ये निंबकर अग्रीकल्चर रिसर्च इन्स्टिट्यूट (नारी) या नावाने ना नफा, ना शासकीय अनुदान या तत्वावर शेतीमध्ये प्रगत संशोधन करणारी संस्था स्थापन केली. त्यांनतर या संस्थेने अक्षय ऊर्जा, पशू पालन व शाश्वत विकास या उपक्रमांचा सहभाग वाढवला, त्यांच्या नारी या संस्थेला शुद्ध बोअर जातीच्या शेळ्या भारतामध्ये प्रथम पैदास करण्याचे श्रेय दिले जाते. 

श्रीमंत रामराजे संस्थेचे अध्यक्ष

    स्व. बी. व्ही. निंबकर सन १९९० पर्यंत नारीचे अध्यक्ष होते,संलग्न महाराष्ट्र शेळी व मेंढी विकास संस्थेचे अध्यक्षपदाची जबाबदारी महाराष्ट्र विधान परिषद सभापती श्रीमंत रामराजे नाईक निंबाळकर यांच्यावर सोपविण्यात आली आहे, मात्र आज नारी  प्रत्यक्ष जबाबदारी स्व. बी. व्ही. निंबकर यांच्या ज्येष्ठ सुकन्या नंदिनी निंबकर यांच्या कडे सोपविण्यात आली असून व पशू संवर्धन विभागाची जबाबदारी त्यांच्या कनिष्ठ कन्या चंदा निंबकर पहातआहेत. 

संस्थेची उत्पादने व पारितोषिके

     या संस्थेने विविध क्षेत्रात नेत्रदीपक कामगिरी केली आहे, विशेषतः सन २००९ चे शाश्वत विकास पारितोषिक या संस्थेच्या कंदील व स्टोव्ह ला मिळाले, नारी सुवर्णा नावाने दख्खनी मेंढी पैदास, औद्योगिक ज्वलनासाठी लुस बायोमास गॅसिफायरचा विकास, बोकडाच्या गोठवलेल्या वीर्याचा वापर करुन कृत्रीम रेतन पद्धतीचा विकास, उच्च उत्पन्न देणाऱ्या दक्षिण आफ्रिकन बोअर मेंढीचे प्रजनन आणि संकरित गोड ज्वारीच्या वाणाचा विकास आदी विविध क्षेत्रात त्यांच्या या संस्थेने संशोधन केले आहे.

   या उपक्रमांमुळे संस्थेला विविध पुरस्काराने गौरविण्यात आले, त्यामध्ये प्रामुख्याने शास्त्रीय व औद्योगिक संशोधन परिषद (सी एस आय आर) यांचे सन २००७ मधील शास्त्रीय व तंत्रज्ञान नवोपक्रम ग्रामीण विकास सन्मान याचा प्रामुख्याने समावेश होतो. देश व आंतरराष्ट्रीय पातळीवर अनेक नियत कालिकांमध्ये लेख लिहुन स्व. बी. व्ही. निंबकर यांनी आपले संशोधन दस्तऐवज स्वरुपात लोकांना उपलब्ध करुन दिले.

     भारत सरकारने त्यांना सन २००६ मध्ये पद्मश्री या नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले तर जमनालाल बजाज पुरस्कारही सन २००९ मध्ये बहाल करण्यात आला आहे.